Ο γνωστός οικονομολόγος κος Πισσαρίδης είπε σε παρέμβαση του σε εκπομπή της ΝΕΡΙΤ ότι είναι πιθανόν το Ελληνικό κράτος να αναγκαστεί να εκδώσει κάποιου είδους ομολόγου (IOU) σε κατάλληλες νομισματικές υποδιαιρέσεις με το οποίο να πληρώσει μισθούς, συντάξεις, προμηθευτές και οι οποίοι θα το κυκλοφορήσουν εν συνεχεία για τα ψώνια τους, τις οφειλές τους στην αγορά κτλ και με αυτό τον τρόπο τα ΙΟU να αναβαθμιστούν σε ένα παράλληλο νόμισμα το οποίο αφενός θα φτιάξει τα οικονομικά του κράτους στο εσωτερικό και αφετέρου θα βγάλει την αγορά από την «παγίδα» ρευστότητας.
Επίσης προφανώς αυτά τα ομόλογα δεν θα έχουν ημερομηνία λήξης και τόκο (θα είναι δηλ. perpetual bonds χωρίς τόκο που μας θύμισε και ο κ. Βαρουφάκης). Παρεμπιπτόντως σκεφτείτε πόσο πιο καλή θα ήταν η θέση μας αν αντί για τον Βαρουφάκη είχαμε ως διαπραγματευτή τον κο Πισσαρίδη.
Κατά την γνώμη μου όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και στην πραγματικότητα οδηγούν στο καθαρό σενάριο της δραχμής:
1. Έχει σοβαρές νομικές δυσκολίες.
a. Το νόμισμα μιας χώρας (παλαιότερα η δραχμή, τώρα το Ευρώ) περιβάλλεται από την υποχρεωτική κρατική νομοθέτηση ως μέσο υποχρεωτικής αποδοχής την διευθέτηση των συναλλαγών. Δεν μπορεί κάποιος υπαγόμενος στο Ελληνικό δίκαιο να αρνηθεί να το αποδεχθεί.
Ο υπάλληλος δεν μπορεί να αρνηθεί την καταβολή του μισθού του σε € (εκτός αν έχει κάνει ειδική σύμβαση να πληρώνεται σε $) ή ο μπακάλης να πουλήσει σε €, η τράπεζα να αρνηθεί € για την αποπληρωμή ενός δανείου ή γενικά αν σας χρωστάω 100000 € να μου πείτε δώσε μου καλλίτερα χρυσές λίρες. Είναι παράνομο. (Το μόνο που μπορώ να κάνω νόμιμα είναι να μη συναλλαγώ μαζί σας , να κάνω ειδική σύμβαση που προβλέπει ως νόμισμα το $ και βέβαια αν ήδη μου χρωστάτε 10000 € να απαιτήσω την εξόφληση σε €).
b. Υπάρχουν ειδικές ή γενικές συμβάσεις που καθορίζουν καθαρά το νόμισμα της πληρωμής ή το υπονοούν. Πχ ο νόμος λέει ότι ο μισθωτός πρέπει να πληρώνεται τα δεδουλευμένα του ως το τέλος του επόμενου μήνα (αυτό λέει για όσους δεν έτυχε να το ξέρουν). Τι θα γίνει αν ο μανάβης που αποδέχθηκε τα ΙΟU δεν έχει € να πληρώσει τον υπάλληλό του ή ο δημόσιος υπάλληλος ή ο προμηθευτής του δημοσίου δεν θέλει να πληρωθεί σε ΙΟU; Μπορούν να προσφύγουν στα δικαστήρια τα οποία με βάση τον νόμο θα επιβάλουν την πληρωμή σε €. Τι θα γίνει με 2 εμπόρους που έχουν ένα τιμολόγιο ή μια σύμβαση που πρέπει να εξοφληθεί σε €; Πάλι τα δικαστήρια θα επιβάλουν την εξόφληση σε €.
c. Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Ότι το ΙΟU:
i. Είτε με υποχρεωτικό νόμο θα πρέπει να γίνει επίσημο παράλληλο νόμισμα υποχρεωτικής αποδοχής με όλα όσα συνεπάγεται :Τραπεζικοί λογαριασμοί και επιταγές και πιστωτικές κάρτες σε ΙΟU, επιτόκια ΙΟU, πρόβλεψη μετατροπής οφειλών σε ΙΟU άρα και ύπαρξης επίσημης ισοτιμίας (μέσω κάποιας αγοράς ή διοικητικά από την Νομισματική αρχή; Με την αναπόφευκτη μαύρη αγορά στην δεύτερη περίπτωση τι γίνεται;) Οι συμβάσεις (τιμολόγια, δάνεια, οφειλές , μισθοί , συντάξεις κτλ ) με ποια ισοτιμία με το € θα μετατρέπονται σε ΙΟU έστω και ως εναλλακτική ισοδύναμη επιλογή αν όχι υποχρεωτική σε κάποιες αναπόφευκτες περιπτώσεις όπως συντάξεις κτλ ;Με την ισοτιμία της γένεσής τους ή με την ισοτιμία της εξόφλησής τους; Τι τόκος θα υπολογίζεται αυτός του ΙΟU ή του €;
ii. Είτε να είναι ένα απλό –μη υποχρεωτικής αποδοχής -γραμμάτιο του Ελληνικού δημοσίου (που θάχει τουλάχιστον τόκους αν όχι και συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης) που θα γίνει πάλι διά νόμου υποχρεωτικά αποδεκτό σε κάποιες συναλλαγές όπως μισθοί και εξοφλήσεις οφειλών του Ελληνικού Δημοσίου.
2. Να δούμε πρώτα το 1.c. ii παραπάνω (γραμμάτιο του Ελληνικού δημοσίου)
a. Αυτό πρακτικά είναι το σενάριο του υποχρεωτικού εσωτερικού δανεισμού κατ'αρχάς από τους Δημόσιους υπαλλήλους, Συνταξιούχους και λοιπούς εσωτερικούς πιστωτές του Ελληνικού Δημοσίου (προμηθευτές , παροχών υγείας, εργολάβων κτλ).
Επειδή όμως αυτό το γραμμάτιο , διά γυμνού οφθαλμού, δεν θα είναι δεκτό μέσω «οπισθογράφησης» ή παράδοσης «στον φέροντα», έστω και με λογική έκπτωση, σε αρκετή έκταση ώστε να εξασφαλίσει τα € διαβίωσης των κατόχων αλλά και τα € για εισαγωγή αγαθών των παραληπτών (πχ εμπορεύματα του εμπόρου, υλικά υγείας, καύσιμα, εισαγωγές προμηθευτών ή υλικά και αναλώσιμα εργολάβων) και θα οδηγήσει σε ασφυξία την αγορά από αθέτηση πληρωμών κάθε είδους οδηγεί στο σενάριο του γενικευμένου υποχρεωτικού εσωτερικού δανεισμού. Δηλαδή;
b. Το κράτος δανείζεται από τις καταθέσεις μετατρέποντας ένα μέρος σε ομόλογα (Πόσα όμως μπορεί να πάρει απ' αυτές σε € για να καλύψει πληρωμές στο εξωτερικό;. Απλά δεν υπάρχουν σε σοβαρά ποσά. Οι τράπεζες έχουν δανείσει 220 Δις και έχουν καταθέσεις 135 Δις με την διαφορά να την καλύπτει ο ELA δηλ η ΕΚΤ και υπάρχουν από αυτή την κάλυψη κάποια μικρά σχετικά ποσά που «περισσεύουν» στα χρηματοκιβώτια των τραπεζών ίσα-ίσα για να μην κλείσουν τα ΑΤΜ .) Άρα απλώς θα χρεοπιστώσει κάποιους τραπεζικούς λογαριασμούς εντός του Τραπεζικού συστήματος καλύπτοντας τυπικά τις υποχρεώσεις του στο εσωτερικό με ισόποση αύξηση του εσωτερικού χρέους (με την έννοια ότι θα οφείλεται σε καταθέτες των Ελληνικών τραπεζών).
Βέβαια με την κυβέρνηση που έχουμε μπορεί να φανταστεί κανένας και «κατάσχεση» εμπορεύσιμων περιουσιακών στοιχείων –έναντι ομολόγων πάντα- για την πώληση στο εξωτερικό ή η όλη κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων η/και των τραπεζικών λογαριασμών να γίνει χωρίς αποζημίωση δηλ. ως έκτακτη γιγαντιαία φορολόγηση. Την αντίστοιχη έξυπνη ιδέα του Πρωτοπαδάκη για την χρηματοδότηση της Μικρασιατικής εκστρατείας δηλ. την διχοτόμηση του χαρτονομίσματος και την μετατροπή του μισού μέρους σε ομόλογο δεν θα μπορεί να την μιμηθεί γιατί το € δεν είναι ελληνικό αλλά ευρωπαϊκό νόμισμα και φυσικά η ΕΚΤ δεν πρόκειται να ακολουθήσει την ιδέα. Αρα απλά τα € σε χαρτονόμισμα θα «εξαφανιστούν» από την επίσημη κυκλοφορία.
c. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται περισσότερη ανάλυση για να φαντασθούμε την συνέχεια. Γενικότερη κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας και του Τραπεζικού συστήματος , αναγκαστική αδυναμία εξόφλησης του κρατικού χρέους (και άρα ριζικό κούρεμα για να δοθεί ολιγόχρονη (μηνών;) παράταση στην επιθανάτια αγωνία της οικονομικής λειτουργίας του Ελληνικού κράτους και μετά επιστροφή στην οικονομία των πρώτων μετακατοχικών χρόνων. Καλά , παραμονή στο € μόνο ως ανέκδοτο.
Δεν είναι λύση. Να το τραβήξουμε από τα μαλλιά και να πούμε ότι θα χρησιμοποιηθεί για 2 μήνες μόνο μέχρι να έρθει το δάνειο από την ΕΕ που θα ξεχρεώσει τα ομόλογα και θα αναστήσει τους κουρεμένους λογαριασμούς; Εξαιρετικά επικίνδυνο λόγω της μακροχρόνιας ζημιάς που θα κάνει στην εμπιστοσύνη στο Τραπεζικό σύστημα, της σε πολλές περιπτώσεις ανήκεστης βλάβης στην οικονομική λειτουργία αλλά και των αναταράξεων που φυσικά δεν θα σταματήσουν μόλις αποκατασταθούν οι λογαριασμοί.
Η περίπτωση της Κύπρου , μην ξεχνάμε , αφορούσε την μετατροπή των καταθέσεων σε μετοχές των τραπεζών στις οποίες κρατούνταν (και οι οποίες στην πλειοψηφία τους ήταν καταθέσεις ξένων όχι Κυπρίων), δεν αφορούσε τον δανεισμό του Κυπριακού κράτους από τις καταθέσεις.
3. Να δούμε και το 1.c.i παραπάνω (επίσημο παράλληλο νόμισμα). Δεν χρειάζεται πολλή ανάλυση γιατί η εξέλιξη είναι προφανής. Μόνο μερικές παρατηρήσεις κυρίως για να δούμε ότι απλά οδηγεί στο σενάριο της δραχμής.
a. Ιστορικά, ειδικά σε οικονομίες με προηγμένες νομισματικές συναλλαγές 2 παράλληλα νομίσματα δεν επιβιώνουν. (Δες διμεταλλισμός Αργύρου, Χρυσού στις ΗΠΑ που εγκαταλείφθηκε υπέρ του Χρυσού ) αλλά και το «κακό νόμισμα διώχνει το καλό». Αυτό σημαίνει ότι η νέα δραχμή θα αντικαταστήσει το € στις συναλλαγές το οποίο θα αποθησαυρίζεται και θα κρατιέται είτε για «λαθραία» φυγάδευση στο εξωτερικό είτε για συναλλαγές που θα γίνονται μόνο σε μετρητά € .(όπως παλιά οι συναλλαγές σε χρυσές λίρες) Αυτό πολύ σύντομα θα αδειάσει το Τραπεζικό σύστημα από € και θα οδηγήσει αναγκαστικά στην επίσημη υιοθέτηση της δραχμής με παράλληλη έξοδο από το Ευρωσύστημα αλλά και λόγω των περιορισμών κίνησης κεφαλαίων σε έξοδο από την ΕΕ ή στην καλλίτερη περίπτωση σε ένα καθεστώς «ειδικής σχέσης».
b. Να σκεφτούμε και λίγο πως εισάγεται ένα χαρτονόμισμα με βάση την Ιστορική εμπειρία : Εν αρχή αυτό είναι ανταλλάξιμο με κάποια αξία (χρυσός) που κρατείται αρχικά από πολλούς αργυραμοιβούς-Τραπεζίτες και στην συνέχεια συγκεντρώνεται σε μια κρατικά ελεγχόμενη Τράπεζα. Ο κανόνας των μερικών αποθεμάτων δημιουργεί περισσότερο χαρτονόμισμα από την αξία του χρυσού (για να μην αναφερθούμε στα δευτερογενή εργαλεία αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας όπως οι συναλλαγματικές , μεταχρονολογημένες επιταγές , εμπορικές πιστώσεις κτλ. Η οικονομία βρίσκει πάντα τρόπο να απεικονίσει σε νομισματικές μονάδες όλες τις συναλλαγές της ανεξάρτητα από τον αριθμό των διαθέσιμων χαρτονομισμάτων). Κάποια στιγμή η δυνατότητα ανταλλαγής χαρτονομισμάτων στην υποκείμενη αξία (χρυσό) περιορίζεται και στην συνέχεια καταργείται .(Στον Δυτικό κόσμο περιορίστηκε με την συμφωνία του Bretton woods περιοριζόμενη μόνο σε συναλλαγές μεταξύ κρατικών Κεντρικών Τραπεζών και το 1970 με την εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού πήγαμε στον χώρο του «δια νόμου επιβαλλόμενου υποχρεωτικού μέσου συναλλαγών» (Fiat Money) . Δηλ, ο κύκλος είναι ΧΡΥΣΟΣ-ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑ- ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ/ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΧΡΥΣΟΥ (Ως ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ)- ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑ ΧΩΡΙΣ ΑΞΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟ ΠΙΣΩ. ) Πως το χαρτονόμισμα έχει ανταλλακτική αξία χωρίς καμία αξία από πίσω του;
Είναι μεγάλη συζήτηση και με ποικίλες απόψεις αλλά ας πούμε ότι στηρίζεται στο ότι οι Τράπεζες «χρωστάν» τα χαρτονομίσματα στην Κεντρική Τράπεζα που κρατάει απαιτήσεις σε πραγματικά , άμεσα ή έμμεσα , περιουσιακά στοιχεία (που παίζουν το ρόλο του «χρυσού» ) και το κυριότερο στην πραγματική οικονομία έχουν αποδεχθεί όλοι την «αξία» του νομίσματος και όλες οι συναλλαγές και οι αποτιμήσεις γίνονται σ' αυτό.
Εμείς γιατί δεν μπορούμε να φτιάξουμε ένα νέο νόμισμα που να ξεκινήσει πχ με 1:1 με το € και να μείνει περίπου εκεί και να μην πάει πχ στο 1:10?(€/δρχ). Γιατί απλά δεν θάχει η Κεντρική Τράπεζα αρκετά € ή $ ή Υεν ή Γουάγκ(«Χρυσό») για να το υποστηρίξει ισορροπώντας τις Εξωτερικές συναλλαγές με την εσωτερική κυκλοφορία. Οι τραγικές για την οικονομία συνέπειες της εξόδου από το € έχουν αναλυθεί εκτενέστατα από άλλους ειδικούς (εγώ δεν είμαι καν οικονομολόγος) και η δική μου παρουσίαση περιττεύει.
Μας αρκεί να συμπεράνουμε ότι το διπλό νόμισμα οδηγεί πολύ γρήγορα στην Δραχμή με ότι αυτό συνεπάγεται.
Τι μπορούμε να συμπεράνουμε; Ότι γενικά το ΙΟU σε οποιαδήποτε μορφή οδηγεί «με βήμα ταχύ» στην καθαρή Δραχμή.
Τι είναι το μοναδικό που μπορούμε να κάνουμε; (αν δεν θέλουμε να ζήσουμε την οικονομική καταστροφή της Δραχμής).
Να ξαναμπούμε σε ένα νέο μνημόνιο (σκληρότερο από αυτό που είχαμε γιατί τα δημοσιονομικά μας επιδεινώθηκαν ) με προϋπολογισμό πρωτογενών πλεονασμάτων και να κάνουμε στα πλαίσιά του τα εξ ων ουκ άνευ που απαιτούνται δηλαδή:
Μείωση κόστους κράτους (με ριζική μείωση δημοσίων υπαλλήλων), μεταρρύθμιση-εκλογίκευση ασφαλιστικού, ριζικές και μαζικές αποκρατικοποιήσεις, άνοιγμα αγορών παντού, βελτίωση κρατικής λειτουργίας, φορολογική μεταρρύθμιση (προς την κατεύθυνση μείωσης και αναλογικής κατανομής των φόρων προς όλους ) σε συνδυασμό μ'ένα σύγχρονο φορολογικό και φοροελεγκτικό μηχανισμό, συνταγματική μεταρρύθμιση, εκπαιδευτική μεταρρύθμιση , μέτρα κοινωνικής συνοχής (με ίση μεταχείριση όσων τα χρειάζονται και σίγουρα όχι αργομισθίες για «διατήρηση θέσεων εργασίας», μεταρρύθμιση στο σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης, εμπέδωση νόμου και περιορισμό της διαφθοράς. Η αναδιάρθρωση του χρέους (μεγαλύτερη διάρκεια, μικρότερα επιτόκια, ισοκατανομή δόσεων) μας περιμένει αν κάνουμε τα προηγούμενα.
Μπορεί η σημερινή κυβέρνηση αλλά και το ευρύτερο πολιτικό μας σύστημα να το κάνει; Χλωμό έως απίθανο. (Δηλ . «μαύρη είναι η νύκτα στα βουνά». Το πόσο βαθειά θα κυλήσουμε στην χαράδρα και πότε θα αρχίσουμε να ξανανεβαίνουμε μόνο με σενάρια κακά ή περισσότερα κακά μπορούμε να το προσεγγίσουμε).
*Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε για το Capital.gr από τον Γιώργο Παπουτσή. Ο κ. Γιώργος Παπουτσής είναι σύμβουλος επιχειρήσεων και μηχανολόγος - ηλεκτρολόγος μηχανικός, απόφοιτος του ΕΜΠ.