Λίγους μήνες μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers επισκέφθηκα για λίγες ημέρες, και κατά τον πιο σκοτεινό μήνα του αρκτικού ημερολογίου, τον Νοέμβριο του 2009, τη Φινλανδία.
Εν μέσω συνεχούς παγωμένης βροχής και ολοήμερου σκότους, το οποίο χανόταν μόνο για τρεις ώρες την ημέρα, ξεναγήθηκα σε πανεπιστήμια και υπουργεία και μίλησα με απλούς πολίτες, υπουργούς, τον πρόεδρο της Ένωσης των Φινλανδών Βιομηχάνων και τον Επικεφαλής Οικονομολόγο της κεντρικής Τράπεζας της Φινλανδίας. Το πρόβλημα της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είχε ακόμη ξεδιπλωθεί σε όλο το δραματικό μεγαλείο του. Οι Φινλανδοί, όμως, προετοιμάζονταν ήδη για τα χειρότερα, βάση της πικρής εμπειρίας τους και τις πρόσφατες μνήμες από τη μεγάλη οικονομική κρίση που έζησαν το 1990.
Η Φινλανδία, πριν τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν μια φτωχή αγροτική χώρα, η οποία περνούσε πότε στην επιρροή του Σουηδικού Βασιλείου και πότε στην επιρροή της Ρωσίας (στη χώρα ζει και σουηδική μειονότητα και ρωσική). Για να ξεφύγει από τη μπότα της Μόσχας, η οποία ανέβαζε και κατέβαζε κυβερνήσεις, εξαγόραζε πολιτικούς και δηλητηρίαζε τη δημοκρατία πήρε το ρίσκο να συνταχθεί με τους Γερμανούς. Ο πόλεμος χάθηκε και η Φινλανδία αναγκάστηκε από τις διεθνείς συνθήκες σε αιματηρές επανορθώσεις προς τη Σοβιετική Ένωση. Παράγοντας μόνο πατάτες και λάχανα δεν θα μπορούσε να αποπληρώσει το βαρύ χρέος της, και έτσι η Φινλανδία μετά και από απαίτηση των Σοβιετικών βρέθηκε να μετατρέπεται σε βιομηχανική χώρα και να κατασκευάζει για την ΕΣΣΔ, καράβια.
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ βρήκε τη Φινλανδία για άλλη μια φορά χαμένη. Είχε χαθεί ο κυριότερος εμπορικός εταίρος της. Η οικονομία της έπαθε έμφραγμα. Η ανεργία εκτινάχθηκε πάνω από το 26%. Οι επιχειρηματίες της έπεφταν από τις ταράτσες. Οι τράπεζές της κατέρρευσαν. Το σοκ αυτό ανάγκασε τις διχασμένες πολιτικές δυνάμεις της χώρας να κάτσουν γύρω από ένα τραπέζι και να πάρουν σκληρές αποφάσεις. Προχώρησαν σε αναδιάρθρωση του κρατικού τομέα, κρατώντας μόνο τις απολύτως απαραίτητες δομές, οι τράπεζες αρχικά συνενώθηκαν σε μία και κατόπιν ιδιωτικοποιήθηκαν, όλα τα κονδύλια κόπηκαν εκτός από εκείνα που ήταν προορισμένα για την παιδεία, την έρευνα και τη στήριξη των ανέργων. Τα πανεπιστήμια συνδέθηκαν με τις ανάγκες της αγοράς. Έτσι, ξεπήδησαν επιχειρήσεις σαν τη NOKIA, η οποία ειρήσθω εν παρόδω, έως την κρίση μεταξύ άλλων παρήγε και πουλούσε χαρτί υγείας!
Μιλώντας με τους αφανείς και τους επιφανείς πρωταγωνιστές αυτής της Σοσιαλδημοκρατικής χώρας ανακάλυψα ότι όλοι γνώριζαν να μου πουν ποιο οικονομικό μοντέλο ακολουθεί το κράτος τους σήμερα: Ισχυρό κοινωνικό κράτος το οποίο για να διατηρηθεί χρειάζεται φορολογία υψηλή (50%) και για τους ιδιώτες και για τις επιχειρήσεις (ο φινλανδικός ΣΕΒ δεν διαμαρτύρεται για αυτό παρότι οι Ιρλανδοί έχουν φορολογία στο 12%) και ανοικτή οικονομία με έντονο ανταγωνισμό. Το μοντέλο αυτό, το υπηρετούν όλες ανεξαιρέτως οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, παρότι κατά τις προεκλογικές περιόδους, πράγματι δυσκολεύονται να πείσουν τους ψηφοφόρους ότι έχουν μεγάλες και βασικές πολιτικές διαφορές. Η Φινλανδία μπήκε στην ΕΕ πιο αργά από την Ελλάδα, αλλά έχει ενσωματώσει την ευρωπαϊκή νομοθεσία κατά 95% και την εφαρμόζει κατά γράμμα!
Κι έτσι, οι Φινλανδοί όταν πήγα εγώ στη χώρα, είχαν μια κυβέρνηση η οποία αποτελούνταν από όλα τα κόμματα. Το πρώτο κόμμα είχε την πρωθυπουργία και το υπουργείο Οικονομικών, το δεύτερο είχε το ΥΠΕΞ, το αντίστοιχο φινλανδικό αριστερό κόμμα είχε το υπουργείο Εργασίας, ενώ το υπουργείο Εσωτερικών είχαν οι "Εμείς οι Φινλανδοί" μια εκδοχή ΑΝΕΛ, που λέει ανοικτά ότι δεν επιθυμεί στη χώρα μετανάστες από αφρικανικές και ασιατικές χώρες. Η χώρα στηρίζει ιδιαίτερα πολιτικές για την ισότητα των φύλων και την ενίσχυση της γεννητικότητας. Οι Φινλανδοί κάνουν κατά μέσον όρο 3 παιδιά, στηρίζοντας έτσι και το συνταξιοδοτικό τους σύστημα.
Και κάπως έτσι οι συναινέσεις στη χώρα του Αη-Βασίλη έχουν επιτύχει να μην υπάρχουν καθόλου ιδιωτικά σχολεία και νοσοκομεία. Όλα είναι δημόσια και λειτουργούν υποδειγματικά. Στέγη παρέχεται δωρεάν στους απόρους και ενισχύονται οικονομικά άτομα, που στηρίζουν ΑΜΕΑ. Τα δημόσια πανεπιστήμιά τους είναι από τα καλύτερα στον κόσμο.
Ο ανταγωνισμός στην αγορά δεν διατηρείται τόσο από τους ελέγχους, αλλά από τις συμφωνίες κυρίων. Είναι τέτοια η εμπιστοσύνη του Φινλανδού προς το κράτος του, που όποιος φοροδιαφεύγει την επομένη είναι κατάπτυστος, δακτυλοδεικτούμενος και αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα. Σε ό,τι δε αφορά τα εργασιακά, ουδείς εργοδότης διανοείται ότι θα έχει άνθρωπο στη δούλεψή του χωρίς να τον πληρώνει ή χωρίς να τον ασφαλίζει. Ακόμη και η μισή ώρα παραπάνω από το 8ωρο πληρώνεται. Όλες οι επιχειρήσεις είναι συνδεδεμένες με την εφορία - ακόμη και οι αποθήκες τους, ακόμη και τα ταξί.
Η κρίση έχει βεβαίως πλήξει και τη Φινλανδία. Η ΝΟΚΙΑ που αποτελεί τον μεγαλύτερο εργοδότη της χώρας, μετά το κράτος, δεν πηγαίνει τελευταία τόσο καλά όσο άλλοτε. Το τελευταίο που γνωρίζω είναι ότι για να αποφύγουν τη μονομερή στήριξη της οικονομίας τους στον τηλεπικοινωνιακό γίγαντα, στηρίζουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που έχουν εξαγωγικό χαρακτήρα. Στόχος τους είναι να δημιουργήσουν πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις με εξωστρεφή προσανατολισμό, και στηρίζουν όσο μπορούν την επιχειρηματικότητα και τις ιδέες των νέων.
Οι Φινλανδοί, λοιπόν, δεν είναι στο σκληρό μπλοκ κατά της Ελλάδας, επειδή επηρεάζονται από την κυρία Μέρκελ. Απλώς, δεν μπορούν να κατανοήσουν γιατί 10 εκατομμύρια ενός ανάδελφου έθνους στον παγωμένο Βορρά μπόρεσε με διάλογο και σκληρές αποφάσεις να τα καταφέρει στην οικονομική κρίση του 1990, και ένα άλλο αγαπητό και μεγάλο έθνος, το ελληνικό, επίσης 10 εκατομμυρίων στον ζεστό ευρωπαϊκό Νότο δεν μπορεί να συζητήσει για το πού θέλει να πάει η χώρα του τα επόμενα χρόνια.
Έκτοτε, έχω συζητήσει το τι είδα ως "Γιαπωνέζος" στη Φινλανδία και με πολιτικούς και με συναδέλφους δημοσιογράφους. Οι περισσότεροι με κοιτάζουν παραξενεμένοι. "Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα στην Ελλάδα" αποφαίνονται μετά από σύντομη σκέψη. Εγώ πάντως, επιμένω. Όχι αναγκαστικά στο μοντέλο, αλλά στη συναίνεση. Ζούμε όλοι σε αυτή τη χώρα και χωρίς διάλογο για το πού πρέπει να στρέψουμε τις παραγωγικές δυνάμεις μας και συμφωνία στους τρόπους που αυτό μπορεί να γίνει εφικτό, δεν θα μπορέσουμε εύκολα να πάμε παρακάτω. Ήδη, το υφιστάμενο αλλοπρόσαλλο κοινωνικό μοντέλο μας έχει καταρρεύσει. Αν καταρρεύσει και η δημοκρατία μας -με τα όποια μειονεκτήματά της- αυτή τη χώρα θα ζήσουμε να τη θυμόμαστε από άλλες πλευρές του πλανήτη. Και, πλέον, έχει έρθει ο χρόνος για αποφάσεις.
*Η Κατερίνα Μπασακάλη είναι δημοσιογράφος και έχει διατελέσει επικεφαλής του Τμήματος Ευρωπαϊκών και Διεθνών Ειδήσεων της εφημερίδας "Απογευματινή". Το άρθρο της είναι από το protagon.gr