Βαθιές τομές στο σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης αλλά και της ποινικής μεταχείρισης του έλληνα πολίτη σχεδιάζει το υπουργείο Δικαιοσύνης με δύο νομοθετήματα-σταθμούς που βρίσκονται σχεδόν ένα βήμα πριν από την τελική τους διαμόρφωση.
«Το Βήμα» αποκαλύπτει σήμερα τον νέο Ποινικό Κώδικα, όπως έχει δοθεί για παρατηρήσεις στους επιστημονικούς συλλόγους της χώρας, αλλά και τις πρώτες διατάξεις της Ποινικής Δικονομίας, το τελικό κείμενο της οποίας θα είναι έτοιμο τον Οκτώβριο.
Διάταξη-σταθμός θεωρείται από τους συντάκτες της - και όχι μόνο - η ρύθμιση που δίνει τη δυνατότητα της ποινικής διαπραγμάτευσης μεταξύ του κατηγορουμένου και του αρμόδιου εισαγγελέα όλων των εγκλημάτων. Υλοποιώντας τον θεσμό της «plea bargaining», τα μέλη της επιτροπής σύνταξης του νομοσχεδίου υπό τον εισαγγελικό λειτουργό κ. Λ. Μαργαρίτη δίνουν τη δυνατότητα, εφόσον υπάρξει ομολογία του κατηγορουμένου, να παρακαμφθεί οποιαδήποτε ποινική δίκη και ο εισαγγελέας να επιβάλει την ποινή. Ο θεσμός αυτός έχει εφαρμοστεί με ικανοποιητικά αποτελέσματα από τα γερμανικά δικαστήρια, καθώς επήλθε αποσυμφόρηση: από τις 4.500.000 υποθέσεις μόλις οι 750.000 οδηγούνται στα ακροατήρια. Από τη ρύθμιση αυτή εξαιρούνται τα εγκλήματα τρομοκρατίας, οι βιασμοί και γενικότερα τα ειδεχθή εγκλήματα που απειλούν την κοινωνία.
Παράλληλα δημιουργείται σώμα εμπειρογνωμόνων στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης, το οποίο θα προσφέρει αρωγή στον εισαγγελέα και θα ολοκληρώνει τον φάκελο της δικογραφίας προτού οδηγηθεί στον ανακριτή.
Ως σημαντικότερη αλλαγή στο τελικό κείμενο του Ποινικού Κώδικα σταχυολογείται η ρύθμιση που καταργεί τη μετατροπή της ποινής από φυλάκιση σε χρηματική. Καταργείται επίσης η διάκριση σε πταίσματα, αφού στα ελαφρύτερα αδικήματα θα επιβάλλεται μόνο χρηματική ποινή, ενώ τα αδικήματα διακρίνονται σε πλημμελήματα και κακουργήματα.
Επεκτείνεται παράλληλα η επιβολή κοινωφελούς εργασίας για μικρές ποινές, όπως παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, σε χώρους όπου ο καταδικασθείς μπορεί να προσφέρει για λίγες ημέρες εργασία (νοσοκομεία, αρχειοθέτηση ή καθαρογραφή δικαστικών αποφάσεων κ.ά.).
Οι σημαντικότερες αλλαγές του Κώδικα είναι:
Εισάγεται η ποινική διαπραγμάτευση κατηγορουμένου και εισαγγελικού λειτουργού σε περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος ομολογήσει. Με την κατάργηση της ποινικής δίκης αποσυμφορούνται σημαντικά τα δικαστήρια.
Μελετάται η εισαγωγή του θεσμού του αποκλειστικού εισαγγελέα, ο οποίος θα αναλαμβάνει την υπόθεση από την αρχή και θα την οδηγεί στην πλήρη διαλεύκανσή της. Καταργείται έτσι η μετατόπιση ευθυνών σε διαφορετικά πρόσωπα, που κατ' εκτίμηση μπορεί να φθάσουν και τα δέκα, ώσπου να οδηγηθεί η υπόθεση στο ακροατήριο.
Ειδικό σώμα εμπειρογνωμόνων, το οποίο θα λειτουργεί ως Δικαστική Αστυνομία, θα βοηθάει την προκαταρκτική εξέταση. Ο φάκελος της δικογραφίας που θα φθάνει στον ανακριτή θα είναι ολοκληρωμένος, ώστε εκείνος να διενεργεί μόνο απολογίες κατηγορουμένων και πράξεις που αφορούν τυχόν επιβολή περιοριστικών μέτρων. Επιδιώκεται η διενέργεια της δίκης σε πέντε-έξι μήνες από την ώρα που αρχίζει η έρευνα της Δικαιοσύνης.
Καταργείται ο θεσμός του Πενταμελούς Εφετείου ως δεύτερου οργάνου εκδίκασης ποινικών υποθέσεων και αντικαθίσταται από το Τριμελές Εφετείο.
Τα πλημμελήματα θα δικάζονται στο εξής από μονομελή και τριμελή πλημμελειοδικεία και δεν θα οδηγούνται στο Εφετείο.
Περιορίζεται η ύλη των δικαστικών συμβουλίων και καθιερώνεται η απευθείας κλήση στα ακροατήρια από τον εισαγγελέα. Τα συμβούλια θα μεσολαβούν για τις κλήσεις μόνο στα μεικτά ορκωτά εφετεία, για τη διευκόλυνση των ενόρκων.
Καταργούνται η στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων και η μετατροπή ποινής
Τέλος τα πταίσματα και η ποινή κάθειρξης
Ο νέος Ποινικός Κώδικας, όπως καταγράφεται στην εισηγητική του έκθεση (η συγγραφή του άρχισε υπό την προεδρία του εκλιπόντος καθηγητή Ιωάννη Μανωλεδάκη, συνεχίστηκε από τους καθηγητές κκ. Ν. Ανδρουλάκη και Χ. Μυλωνόπουλο και ολοκληρώθηκε υπό την κυρία Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου), αποβλέπει στο «να διαμορφώσει ένα σύστημα ποινικών κυρώσεων που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες αντιλήψεις για τις ποινές και να αφαιρέσει εγκλήματα που με την πάροδο του χρόνου έχουν χάσει τη σημασία τους». Αποβλέπει επίσης να «εντάξει στον Ποινικό Κώδικα εγκληματικές πράξεις που θίγουν σημαντικά για τις σύγχρονες κοινωνίες έννομα αγαθά».
Οι σημαντικότερες διατάξεις του είναι:
Καταργούνται τα πταίσματα από την κατηγορία των εγκλημάτων, τα οποία πλέον διακρίνονται μόνο σε κακουργήματα και πλημμελήματα, ανάλογα με την απειλούμενη γι' αυτά ποινή.
Διευρύνονται τα όρια ισχύος των ελληνικών ποινικών νόμων (στο άρθρο 5 του νομοσχεδίου). Στις περιπτώσεις που η πράξη τελείται μέσω Διαδικτύου, τόπος τέλεσης θεωρείται και η Ελλάδα εφόσον στο έδαφός της παρέχεται πρόσβαση στα συγκεκριμένα μέσα.
Παρέχεται στο δικαστήριο η δυνατότητα να επιβάλει μειωμένη ποινή στον ηθικό αυτουργό, μολονότι ορίζεται πως τιμωρείται με την ποινή του αυτουργού.
Καταργείται η διάκριση μεταξύ φυλάκισης και κάθειρξης και προβλέπεται ενιαία ποινή φυλάκισης.
Αλλάζει ο τρόπος προσδιορισμού των χρηματικών ποινών με βάση το ελβετικό σύστημα. Το δικαστήριο υπολογίζει τις ημερήσιες μονάδες με βάση τη βαρύτητα της πράξης και την ενοχή του δράστη. Το ύψος όμως της ημερήσιας μονάδας καθορίζεται με βάση την προσωπική και οικονομική κατάσταση του δράστη, ενώ λαμβάνεται μέριμνα αν ο κατηγορούμενος αδυνατεί να καταβάλει αμέσως το σύνολο της χρηματικής ποινής.
Μεταξύ των ελαφρυντικών λογίζεται και η μη εύλογη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, όταν αυτή δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του κατηγορουμένου.
Καταργείται η αποστέρηση πολιτικών δικαιωμάτων και παραμένει η απαγόρευση θέσεων και αξιωμάτων, καθώς και η δήμευση ή απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος.
Διευρύνεται το περιεχόμενο της δήμευσης ως παρεπόμενης ποινής, ώστε να αντιμετωπιστούν και οι περιπτώσεις που τα προϊόντα εγκλήματος και τα υπόλοιπα δημευτέα αντικείμενα έχουν αναμειχθεί με περιουσία από νόμιμες πηγές ή ανήκουν εν μέρει σε τρίτο σε βάρος του οποίου δεν μπορεί να επιβληθεί δήμευση.
Καταργείται ο θεσμός της μετατροπής της ποινής, ο οποίος άλλωστε, όπως καταγράφεται στην αιτιολογική έκθεση, αγνοείται από όλες τις σύγχρονες νομοθεσίες.
Εκσυγχρονίζεται ο θεσμός της αναστολής της ποινής (ως 3 χρόνια) με εναλλακτικά μέτρα ποινής, μεταξύ των οποίων και η κοινωφελής εργασία.
Θεσμοθετούνται τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος, όπου τυποποιούνται και οι ρυθμίσεις των ευρωπαϊκών οδηγιών.
Ειδικές διατάξεις προβλέπονται για την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων.
Στις υποθέσεις βιασμού το έγκλημα διώκεται αυτεπάγγελτα και όχι κατ' έγκληση μόνο του ενδιαφερομένου προσώπου.
Αρθρο 77 - Εκτιση ποινής στην κατοικία
Εκείνος ή εκείνη που καταδικάστηκε σε ποινή στερητική της ελευθερίας ως δέκα έτη και έχει υπερβεί το εβδομηκοστό έτος της ηλικίας ή η μητέρα ανήλικου τέκνου το οποίο δεν έχει συμπληρώσει το πέμπτο έτος της ηλικίας του εκτίει την ποινή ή το υπόλοιπο της ποινής στην κατοικία του/της...
Αρθρο 78 - Κοινωφελής εργασία
Χαρακτηριστικό δείγμα του πνεύματος που διέπει τον νέο Κώδικα είναι το Αρθρο 78 για την Κοινωφελή Εργασία. Εκεί αναφέρεται:
«Αν εκείνος που καταδικάστηκε σε συνολική ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε ετών δηλώσει ότι επιθυμεί τη μετατροπή της ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, το Δικαστήριο μετατρέπει την ποινή εν όλω ή εν μέρει, εκτός εάν η βαρύτητα της πράξης, οι συνθήκες τέλεσής της και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του καταδικασθέντος καθιστούν αναγκαία την εκτέλεση της στερητικής ποινής με έκτισή της στις φυλακές προκειμένου να αποτραπεί ο δράστης από την τέλεση νέων αξιοποίνων πράξεων.
...Η κοινωφελής εργασία παρέχεται χωρίς αμοιβή σε υπηρεσίες του κράτους, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των νομικών προσώπων του δημοσίου τομέα ή και σε μη κερδοσκοπικά κοινωφελή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, τα οποία ορίζονται με απόφαση του υπουργού Δικαιοσύνης».
Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ